جنبش ضد استبدادی خاورمیانه ادامه دارد؛ چرخش بهار منطقه از ضد دیکتاتوری نظامی به ضد دیکتاتوری مذهبی

دکتر کاوه احمدی علی آبادی

عضو هئیت علمی دانشگاه آبردین با رتبه پروفسوری

عضو جامعه شناسان بدون مرز(ssf)

جنبشی که در منطقه به بهار عربی موسوم است، گسترده تر از کشورهای عربی تحقق یافت و آغاز آن با جنبش سبز ایران بود و چیزی نگذشت که دومینوی اعتراض به مرزهای آفریقا رسید و سپس کشورهای عربی را در برگرفت و عجیب آن که اینک به ترکیه رسیده است. چرا که این جنبش اساساً جنبش ضد هر نوع از دیکتاتوری است؛ چه نظامی و مدرن و چه مذهبی و سنتی و چه دیکتاتوری در حد یک نظام مثل رژیم بعث سوریه و چه به اندازه یک تصمیم اشتباه، مثل ممنوعیت های جدیدی که دولت اسلام گرای ترکیه برای جامعه ترکیه اعمال کرد.

رفتار اخیر نخست وزیر ترکیه مرا به یاد آن جوک انداخت که سه نفر را نیروهای انتظامی می گرفت و می برد (چون در ایران نیروی انتظامی مدافع حقوق مردم نیست، بلکه مسئول محدود نمودن آن به بهانه های مختلف است) و یک نفر بدنبال ماشین نیروی انتظامی می دوید و می گفت ما چهار نفر را کجا می برید؟ تو گویی کسانی که در همسایگی کشور ترکیه در مقابل خواسته های مردمی ایستادند و آنان را اغتشاشگر و غیردموکراتیک خواندند و بهانه ای برای سرکوب شان و به آرای خویش به عنوان مشروعیت بخش بر تصمیمات شان تکیه کردند و تظاهرات مسالمت آمیز مردمی را در زمره حق مردم نشمردند، چه سرنوشت خیری پیدا کردند که نخست وزیر محترم ترکیه خواسته جا نماند و ایشان را الگوی خود ساخته است! رفتار درست مقامات ترک همان بود که رئیس جمهور ترکیه انجام داد و واکنش نخست وزیر ترکیه از کنش تا منش و لحن درست نبود. بی شک در خون هیچ دیکتاتوری، دیکتاتور نوشته نشده، بلکه انسان ها در موقعیت ها و کنش و منش هاست که به تدریج دیکتاتور می شوند و این آزمون به مثابه یک خطر اینک سراغ اردوغان آمده است. از هم اینک می توان پیش بینی کرد که اردوغان نقد انتخابات ریاست جمهوری آینده را باخته است و اگر حزب مطبوع اش فکری به حال جانشینی نکند، آن حزب نیز بازنده خواهد بود.

مشکلی که اینک در ترکیه دهن باز کرده به هیج وجه محدود به مسائل زیست محیطی پارکی در استانبول نیست و آن تنها جرقه ای بوده که موجب فوران اعتراضات و نارضایتی ها در بخش های دیگر شده است. مهمترین اش، دخالت دولت اسلام گرای ترکیه در زندگی خصوصی مردم است. مشکل کوچک از بین بردن فضای سبز میدان تقسیم استانبول که با کنش و منش کاملاً اشتباه اردوغان به یک اعتراض عمومی بدل شد، تنها مشکلی بزرگتر را عیان ساخت که اینک بخشی از جامعه مدنی ترکیه را به میدان آورده است. ارزیابی آنان این است که اردوغان پس از این که نظامیان ترک را قلع و قمع کرد، حالا دارد چهره واقعی اش را به مردم نشان می دهد و شروع کرده یک به یک به وضع قوانین اسلامی تحمیلی برای دیگران و منم و منم کردن. از محدودیت های جدید اعمال شده برای مصرف مشروبات الکلی، تا ممنوعیت استفاده از رنگ قرمز تند برای لاک مهمانداران هواپیمایی ترک (حتی توصیف آن مضحک می نماید)! حتی در همین پروژه جایگزین فضای سبز نیز نوعی ریاکاری اسلامی خفته بود. چیزی را که تلویزیون های ترک اینک نمی گوید، آن است که قرار بوده مسجدی در کنار آن ساخته شود. مردم ترکیه احساس می کنند که اردوغان حالا دارد، آرام آرام نقاب از چهره اش برمی دارد. این برداشت تنها مختص آنان نیست و رفتار اخیر نخست وزیر ترکیه آنقدر عجیب و در تعارض با رفتار گذشته اش بود که اتحادیه اروپا آنچه را که می بیند، باور نمی کند. اردوغان با این سخنان غیرمسئولانه و کارناوالی که راه انداخته می خواهد ترکیه را کشور الگو و پیشرو منطقه سازد؟! آیا اگر تا بدین حد پرتنش و چالش برانگیز در منزل خانوادگی تان سخن بگویید، پس از مدتی اعتبارتان را از دست نخواهید داد، چه رسد یک مملکت؟ رفتارتان در پاسخ به اولین چالش جدید دولت تان، آن میزان ناپخته و سبک بود که برای بی اعتباری و حتی سقوط تان نیاز به هیچ توطئه خارجی نباشد. دقیقاً راه همان رفقای سابق تان را برگزیده اید که آنان را خوب نصیحت می کردید، اما نوبت خودتان که رسید حسابی مردود شدید تا همان اندک روزنه امیدی که برای اسلام گرایان منطقه باقی مانده بود، بر باد رود و محض اطلاع تان بگویم که همان نظامیانی را که با شما اختلاف داشتند، به زندان انداختید، اما اینک آنان بر شما پیروز شدند. چون حالا با این رفتارهای غیردموکرات شما، صحت سخنان آنان دارد اثبات می شود که حزب شما، همچون سایر اسلام گرایان ترکیه، خواهان نابودی دموکراسی لائیک ترکیه است و نه تنها آن را به مردم ترکیه که کشورهای منطقه، اتحادیه اروپا و دول غربی به رخ می کشد که آشتی اسلام و دموکراسی تنها یک سراب زودگذر بوده است. آنان تا این لحظه در همان زندان بر شما پیروز شدند. هیچ متوجه گفتارها و رفتارهای تان هستید و عواقب آن را می دانید؟ شما دارید با خام دستی تمام، نه تنها سال ها زحمات حزب تان، که سال ها تلاش های ترکیه را بر باد می دهید؛ آن هم بابت هیچ. تازه به عنوان یک کشور تأثیرگذار و دموکرات و همزمان اسلام گرای منطقه، در نزد اتحادیه اروپا جایگاهی ویژه یافته بودید و تازه آمریکا در استراتژی آینده خود در منطقه، ترکیه را جایگزین اسرائیل ساخته بود، اما چون کودکی بازیگوش، همه را دارید مفت از چنگ می دهید!

اینک سخنان همان کسانی را دارید اثبات می کنید که در لابی اسرائیل تلاش داشته و دارند تا به امریکا بفهمانند که از ترکیه دست بکشد و ترک ها شریکی مناسب و مطمئن نیستند. اگر از واکنش کمی سرد اوباما در سفر اخیرتان به آمریکا شوکه شدید، واقعیت آن است که آن کسی که باید گله کند، اوباماست که قول های داده به او را درخصوص نحوه رفتار با نظامیان ترک زیر پا گذاشتید. خیلی زود خود را گم کردید و این نقیصه بزرگ تمامی سیاستمداران خاورمیانه به جز حاکمان عربستان در نیم قرن اخیر بوده (و حکام عربستان با وجود آن که در سطح اجتماعی و مذهبی با تنگناهای بسیاری در جامعه شان مواجه بودند، اما در سیاست هایشان در این نیم قرن اخیر از بسیاری از تحصیل کرده های دیگر کشورها، پخته تر و هوشیارانه تر عمل کردند) که تا کمی کشورشان به سامانی رسید و سیاستمداران شان جایگاهی در منطقه و جهان پیدا کردند، با سبک سری تمام، خود را گم کرده و همه چیز را بر باد دادند؛ از جمله رضا شاه و شاه سابق ایران. چند سالی بود که دست شاه به دهانش می رسید که ناگهان چنان به نخوت افتاد که برای جوامعی که ششصد سال جامعه شناسی از آن جلو بودند، نسخه می پیچید و البته چیزی نشد که سقوط کرد؛ آینده ای که تنها در چند قدمی راه غلطی که برگزیده اید، برای شما نیز می بینم. بگذار تا برای اردوغان روشن سازم: به من و شما هیچ ربطی ندارد که دیگران مایل اند، مشروبات الکلی بخورند یا تا چه ساعات روز یا شب مجازند، بخورند! بی تعارف، به همسر اسلام گرای شما و همسران سایر هم حزبی های تان هیچ ربطی ندارد که سایر خانم ها، رژه لب یا لاک چه رنگی می زنند و آیا تحریک کننده است یا خیر!! وزیر امور خارجه ترکیه درست گفته که انعکاس وقایع اخیر ترکیه در رسانه ها بسیار به وجهه جهانی دولت اسلام گرای ترک لطمه زده است، اما مشکل از رسانه ها نیست و اگر رسانه هایی آن را انعکاس ندهند، برخلاف رسالت شان عمل کرده اند، بلکه مشکل از اسلام گرایانی است که تا پیش از رسیدن به قدرت، یک چهره و پس از تصاحب آن، چهره ای دیگر و کاملاً متضاد با قبل از خود نشان می دهند و اینک تو گویی حداقل اردوغان چنین وانمود می کند و مدتی است که خود را یکه تاز یافته و چون حکومت های ایدئولوژی زده برای مردم تعیین تکلیف می کند و حتی تعداد فرزند آوری خانواده ها را هم می خو.اهد با توصیه های دولتی تعیین تکلیف کند! وجهه ای که برحسب حقایق و واقعیات در اذهان شکل نگرفته باشد، بلکه به دروغ و از روی ریا شکل گرفته باشد، همان بهتر که خراب شود و حقیقت خود را عیان سازد. خیلی شانس آوردید که به تازگی راه آشتی با کردهای ترکیه را کلید زدید و گرنه سقوط تان صد در صد بود. مگر می تواند هر کسی به دلخواه خود، هر کسی را تروریست بشمارد!!! این اتهامات برای خود تعاریف مشخص حقوقی دارند و کسانی را که تروریست خواندید، در یک کشور دموکرات حتی می توانند بابت همین اتهام محاکمه تان کنند. اتفاقاً اشتباه کوچک رفیق سابق خانوداگی تان، اسد نیز همین بود که هر کسی را به دلخواه تروریست و اغتشاشگر می خواند و به خود اجازه می داد، بابت آن دیگران را مجازات سازد. نیاز نیست تا کسی هوش سیاسی زیادی داشته باشد، تا دریابد که شخص شما، انتخابات آینده ریاست جمهوری را نقد باخته است و اگر حزب تان نیز شخصی را جایگزین تان نسازد که کنترل گفتار و رفتارش را نداشته باشد، آن نیز شکست سختی خواهد خورد. محض اطلاع تان بگویم که شکست شما، آخرین تلاش اسلام گرایان برای ماندن در عرصه سیاسی ترکیه خواهد بود و پس از آن هیچ حزب اسلام گرایی را اجازه فعالیت نخواهند داد؛ چون تجربه نیم قرن شان نشان داده، تنها یکبار به حزبی اسلام گرا با دیده خوش بینانه نگریسته شد، چیزی نمانده بود تمام کشور را بر باد دهد. اگر تصور می کنید که تنها با دستاورد رونق و رشد اقتصادی می توانید رضایت ها را در کشور و جهان جلب کنید، سخت در اشتباه اید. اگر در مدرسه مذهبی که درس خوانده اید، به شما یاد نداده اند که اساس دموکراسی بر حقوق برابر انسان ها و عدم دخالت دولت در زندگی و حقوق خصوصی افراد است و هیچ معترض بی سلاحی را نمی توان به صرف اعتراض و تظاهرات محکوم کرد، یا حتی همین قدر اسلام را نمی شناختند که به شما یاد دهند: در دین اجباری نیست، پس بروید جای تان را به کسی دهید که این اولیات را بداند و قادر باشد تا مسند مهمی را برای یک کشور بزرگ منطقه، آن هم در حساس ترین شرایط برعهده بگیرد. شما با این رفتارهای نامعقول اخیرتان که چون یک کارناوال به همراه خانواده و طرفداران تان راه انداختید (رئیس جمهور کنونی ایران نیز به جای گوش سپردن به توصیه ها و عمل بدان ها، شعار داد و از همین دست کارناوال ها چون شما راه انداخت که اینک می توانید نتیجه اش را برای او و همدستان اش ببینید)، تنها یک چیز را برای اتحادیه اروپا ثابت می کند: آنان اشتباه کردند که به درخواست شما از آن اتحادیه برای تصاحب پستی سیاسی در گذشته موافقت کردند (به سبب منع قانونی ای که داشتید) و حداقل تاکنون نزد سایر هم حزبی هایتان، چنین رفتارهای عجیب و غریب و پرخاشگرایانه ای دیده نشده و لااقل عبدالله گل در همین وقایع اخیر بسیار پخته سخن گفته و واکنش نشان داده است.

چنین رفتارهایی توسط اسلام گرایان در ترکیه، مصر و هر جایی که اسلام گرایان قدرت را بدست می گیرند و به شدت در آزمون قدرت بازنده می شوند، موجب شده که نسل های جدید دیدگاهی به شدت منفی نسبت به آنان پیدا کنند و واکنش نسل های جوان به آن، تغییر دین، اعتراضات مدنی و حتی انقلاب هایی برای تغییر رژیم باشد که بسته به میزان دیکتاتوری اسلامی متفاوت بوده است. یک چیز مسلم است. اکنون جنبش بهار عربی از ضد دیکتاتوری به ضد مذهبی دارد تغییر زاویه می دهد و اگر در موفق ترین شان صدای اعتراض مردم را در میدان تقسیم ترکیه بلند کرده، در زشت ترین و ریاکارانه ترین شکل اش در حکومت ایران، بوی تعفن آن چنان همه جا را برداشته که حتی صدای حکومتی های ایران را بیرون آورده است. این وقایع به همراه محاکمه کردن نهادهای مدنی در مصر توسط اخوانی ها، و کشته شدن برادر زاده مالکی در سوریه، این پیام روشن را به دولت اوباما می دهد که دوران خوش بینی ساده لوحانه گذشته است و باید واقعیات مشهود امروز را ببیند و باور کند و اگر در عراق و مصر به خود نیاید و دست روی دست بگذارد، چیزی نمی گذرد که با حکومت های خطرناکی همچون حکومت ایران در عراق و مصر مواجه خواهد شد.