پنج چالش واکسن کرونا و خطر پایان تاریخ انسان! بقلم بانو محترم مومنی روحی

دانشمندان امیدوارند که به راهکار مؤثری برای مقابله با شیوع «کووید ۱۹» برسند. سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است؛ که احتمالاً نسخه اولیه واکسن کرونا، در اوایل سال ۲۰۲۱ میلادی به بازار عرضه خواهد شد. بااین‌حال، توزیع این واکسن در جامعه جهانی پایان این مشکلات نخواهد بود!

به گزارش باشگاه خبرنگاران، مجله آمریکائی «فوربز» در گزارشی به قلم «رابرت پرل» استاد دانشگاه استنفورد آمریکا، به پنج چالش بزرگ درباره نسخه اولیه واکسن کرونا که قرار است به بازار عرضه شود پرداخته است. پنج چالشی که می‌تواند، کورسوی امید در مبارزه با «کووید ۱۹» را نابود کند!

چالش یک ـ ناتوانی در واکسیناسیون عمومی: برای این‌که یک واکسن بتواند به بازار عرضه شود. سازمان جهانی بهداشت و سازمان خوراک و داروی آمریکا باید تائید کنند؛ که سود استفاده از واکسن، از عوارض احتمالی آن بیشتر است. بااین‌حال، حتی اگر امروز هم واکسن کرونا به بازار عرضه شود؛ یکی از چالش‌های موجود در جهان، بی‌تردید به انسان هائی بازمی‌گردد؛ که حاضر نیستند از واکسن استفاده کنند. ممکن است هر فرد در هر کشوری، دارای عقاید و تفکرات خاصی باشد؛ که همین امر مانع از استفاده وی از واکسن کرونا گردد. این موضوع تنها مربوط به کشورهای جهان‌سومی نیست. نظرسنجی آسوشیتدپرس در ماه می میلادی امسال نشان داد؛ که کم‌تر از پنجاه‌درصد مردم آمریکا حاضر هستند؛ که از یک واکسن تائید شده برای مقابله با ویروس کووید ۱۹ استفاده کنند. نظرسنجی «مؤسسه پو» نیز پیش‌تر همین موضوع را نشان داده بود. نتایج این نظرسنجی معین نمود؛ که ۶۱ درصد از بیماران مبتلابه کرونا ترجیح می‌دهند؛ اندکی بیشتر صبر کنند تا مشخص شود؛ که واکسن دارای اثرگذاری و ایمنی لازم هست. مشکل اساسی این است؛ که اگر قرار باشد شیوع ویروس کرونا در جامعه پایان پذیرد؟ باید واکسیناسیون در میان تمامی افراد جهان صورت گیرد!

چالش دوم – ایجاد ایمنی در بلندمدت: از جنبه تاریخی، برای برخی از انواع ویروس کرونا مانند سرماخوردگی، هیچ «آنتی‌بادی» = «پاد تن» بلندمدتی ساخته نشده است. بااین‌حال، برای برخی افراد که به انواع دیگر ویروس کرونا مانند «سارس» و «مرس» مبتلا شده بودند. برای مدت دو تا سه سال، در مقابل این بیماری‌ها ایمنی پیداکرده بودند. تحقیقات جدید در مورد کووید ۱۹ نشان می‌دهند؛ افرادی که به این بیماری مبتلا شده‌اند. پس از دو تا سه سال سطح «آنتی‌بادی» خونشان کاهش‌یافته است؛ و ایمنی خود در مقابل ویروس را ازدست‌داده‌اند. همچنین تحقیقات دیگر هم‌چنین نشان داده‌اند؛ که سطح ایمنی بیماران پس از بهبودی، در ماه‌های آینده کاهش می‌یابد. گزارش‌های مشابه نیز اعلام می‌کنند؛ که احتمالاً افراد، یک سال پس از بهبودی از کووید ۱۹، دیگر هیچ آنتی‌بادی در خونشان برای ایجاد ایمنی نخواهند داشت. برخی دانشمندان هم نگران این امر هستند؛ که هیچ‌گاه نتوان واکسن مؤثری که باعث ایجاد ایمنی بلندمدت در افراد شود را یافت. پژوهش‌ها درباره واکسن ویروس کرونا پیش‌تر نشان داده بود؛ که نسخه اولیه واکسن کووید ۱۹، تنها هفتادوسه روز در بدن افراد ایجاد ایمنی می‌کرد!

چالش سوم – ناکارآمدی واکسن: دولت آمریکا در ماه ژوئن سال جاری میلادی، ده میلیارد دلار برای یافتن واکسن ویروس کرونا و نیز خریدن سیصد میلیون «دوز» از آن سرمایه‌گذاری کرد. همچنان رقابت میان غول‌های داروسازی جهت یافتن واکسن مؤثر برای ویروس کرونا در جریان است؛ و همین امر کورسوی امیدی برای ارائه واکسن به بازار، در ماه ژانویه ۲۰۲۱ میلادی به وجود آورده است. واقعیت این است که زمان‌بندی حال حاضر برای یافتن واکسن کرونا، بیشتر به‌جای آن‌که مبتنی بر شواهد علمی باشد. بر اساس خوش‌بینی‌های پزشکی صورت می‌گیرد. حقیقت موجود این است که هر سه غول داروسازی آمریکا، بر اساس روش‌هایی در حال آزمایش واکسن کرونا هستند؛ که در دو دهه اخیر، هیچ واکسنی بر طبق آن روش‌ها تولید نشده است. از همین رو امکان دارد؛ که نسخه اولیه واکسنی که به بازار عرضه خواهد شد؛ کارآئی و اثرگذاری لازم را نداشته باشد!

چالش چهارم – کارآئی کم‌تر از پنجاه‌درصد واکسن: در گذشته برای تولید واکسن‌های مؤثر و کارآمد، از ویروس ضعیف شده یا کشته‌شده بیماری استفاده می‌گشت. برای مثال، مصرف کردن سه «دوز» از واکسن بیماری فلج اطفال، تقریباً صد در صد فرد را در مقابل این بیماری ایمن نگاه می‌دارد؛ و واکسن سرخک، تنها پس از یک‌بارمصرف، نودوسه درصد در فرد ایجاد ایمنی می‌کند. بااین‌حال، بسیاری از واکسن‌ها برای ایجاد ایمنی در تمام طول عمر ساخته نشده‌اند. برای مثال تحقیقات درباره بیماری آنفلوانزا نشان می‌دهند؛ که تنها چهل تا شصت درصد از کسانی که این واکسن را دریافت کرده‌اند. در مقابل بیماری در کوتاه‌مدت ایمنی پیدا می‌کنند. این امر به این دلیل است؛ که ویروس آنفلوانزا پیوسته در حال جهش است. سازمان جهانی بهداشت در ماه آوریل امسال اعلام کرد: واکسن ایده آل برای مقابله با ویروس کرونا، دست‌کم باید باعث ایجاد هفتاد درصد ایمنی در جامعه شود. سازمان خوراک و داروی آمریکا نیز اعلام نمود: برای مقابله با شیوع ویروس کرونا باید به واکسنی با کارآئی هفتاد درصد برسیم؛ و باید عملیات واکسیناسیون در جامعه را، دست‌کم بر روی هفتاد درصد از مردم انجام دهیم. دکتر «آنتونیو فائوچی» رئیس مرکز پیشگیری بیماری‌های عفونی آمریکا نیز در این رابطه گفته است: ما باید به دنبال واکسنی با اثرگذاری هفتاد تا هفتادوپنج درصد باشیم؛ اما تمامی این گمانه‌زنی‌ها، بر اساس خوش‌بینی و ایده آل گرائی است. سازمان خوراک و داروی آمریکا در ماه ژوئن اعلام کرده بود: برای اطمینان از آن‌که تلاش‌ها برای یافتن واکسن کرونا قابل اجرا باشد. کارآئی واکسن کرونا برای نسخه اولیه آن‌که قرار است به بازار عرضه شود. بر روی دست‌کم پنجاه‌درصد متمرکز خواهد بود. کارآئی پنجاه‌درصدی واکسن ازلحاظ ریاضی می‌تواند باعث دلسردی شود. تصور کنید تنها پنجاه‌درصد از افراد جامعه این واکسن را دریافت کنند؛ که فقط پنجاه‌درصد کارآئی دارد. در این حالت از جنبه ریاضی، فقط کم‌تر از بیست‌وپنج درصد از افراد جامعه، در مقابل این ویروس ایمنی پیدا خواهند کرد. این میزان برای پایان دادن به همه‌گیری ویروس کرونا ناکافی است. جهت آن‌که شیوع ویروس کرونا در یک کشور متوقف شود. باید هفتاد درصد مردم آنجا در مقابل ویروس ایمنی پیدا کنند. در کشوری مانند آمریکا، دویست میلیون تن از مردم باید در مقابل کووید ۱۹ ایمنی کسب کنند. تا همه‌گیری در جامعه پایان یابد. حال این ایمنی از راه بیماری و بهبودی باشد؛ و یا از طریق واکسن حاصل شود؟!

چالش پنجم – وقوع حوادث غیرقابل‌پیش‌بینی: پس از آن‌که حدود هشت ماه از شیوع ویروس کرونا در جهان می‌گذرد. دانشمندان با رفتارهای این ویروس بیشتر آشنا می‌شوند. دانشمندان اعلام کرده‌اند؛ رفتارهای این ویروس، دست‌کم از رفتارهای انسان پیش‌بینی پذیرتر است. زمانی که مردم به‌طور مداوم دست‌های خود را بشویند، از دستکش و ماسک استفاده نموده و فاصله‌های اجتماعی را هم رعایت کنند. منحنی شیوع ویروس در جامعه مسطح و سپس نزولی می‌شود. زمانی هم که مردم بهداشت عمومی را رعایت نکنند. شاهد افزایش مبتلایان بیشتری به کووید نوزده هستیم و خواهیم بود. ازاین‌رو، ما تاکنون شاهد رفتارهای شگفت‌انگیز از ویروس کرونا نبوده‌ایم؛ اما آیا رفتار این ویروس می‌تواند تغییر کند؟ ایمنی شناسان اعلام کرده‌اند: از زمانی که ویروس کرونا به آمریکا رسیده است؛ و تاکنون بیش از پنجاه میلیون تن را آلوده کرده، هیچ جهش بزرگ و نگران‌کننده‌ای در ویروس مشاهده نشده است؛ اما ازلحاظ تئوری، هرگونه جهش خطرناک در این ویروس امکان‌پذیر است. هرگونه جهش قابل‌توجه در ویروس در طول زمان می‌تواند؛ کارآئی واکسن روی آن را از بین ببرد. درحالی‌که برخی، خوش‌بینانه در ژانویه ۲۰۲۱ در انتظار واکسن کرونا هستند؛ اما حقیقت امر این است که ساخت سریع‌ترین واکسن مؤثر برای یک بیماری، دست‌کم چهار سال طول می‌کشد. در شرایط عادی، روند ساخت واکسن می‌تواند؛ بیش از پنج سال به طول بی انجامد. درنهایت، زمانی هم که به واکسن کرونا برسیم؛ واکسیناسیون تمامی مردم جهان، نیازمند تعداد چند میلیارد «دوز» از این واکسن است. در پایان باید تأکید داشت؛ اگر هرکدام از چالش‌های مطرح‌شده رخ بدهند؟ باید از ایمنی عمومی در جامعه، از طریق واکسیناسیون دست کشید؛ و امیدوار به ایجاد ایمنی گله‌ای (Herd safety) بود!

ایمنی گله‌ای به حالتی اطلاق می‌شود؛ که درصد بالائی از مردم یک کشور، به یک ویروس یا باکتری مبتلا می‌شوند؛ و پس از بهبودی، به دلیل مقاومت در برابر بیماری، زنجیره شیوع قطع می‌شود؛ و جامعه به ایمنی می‌رسد. رسیدن به ایمنی گله‌ای در جهان می‌تواند. درنتیجه یک تراژدی بزرگ حاصل شود؛ و آن نیز از دست رفتن جان میلیون‌ها انسان خواهد بود. چه دانشمندان بتوانند در ژانویه سال آتی به ویروس کرونا دست یابند؛ و چه در این امر شکست بخورند؟ هر انسانی می‌تواند به‌سادگی با رعایت کردن بهداشت عمومی، روند شیوع ویروس در جامعه را قطع کرده یا تخفیف دهد؛ و مانع از وقوع چنین تراژدی بزرگی که نتیجه جان باختن میلیون‌ها تن انسان خواهد بود گردد!

محترم مؤمنی