نگاهی نزدیکتر به پنج منطقه خطرناک آلوده به مین در ایران (بخش اول)
اشاره: راه رفتن، کار کردن، رانندگی کردن و در نهایت زندگی کردن با مین از جمله ویژگی مردمان ساکن مناطق آلوده به مین در ایران است. وزارت دفاع کشور سال‌هاست از طریق مرکز مین‌زدایی به پاکسازی مناطق آلوده به مین مشغول است. اینجا سخن از مردمانی است که روی مین راه می‌روند و مین‌بردارانی که مین را زیر پای آنها خنثی می‌کنند و حتی در مواردی خود قربانی مین می‌شوند. این حال و روز مردمان ساکن مناطق آلوده به مین است. هم انسان‌ها، هم ابزارشان و هم حیوانات، قربانی این اختراع خطرناک بشر هستند.
مین در پنج منطقه آلوده و خطرناک در ایران روزانه، هفتگی و ماهانه، قربانیان غیرنظامی و نظامی می‌گیرد. با توجه به اهمیت این موضوع، میزان تلفات و نگرانی از تکرار حوادث فاجعه‌بار بعدی؛ در این سلسله نوشتارها سعی می‌شود جهت آگاهی‌رسانی عموم مردم، سازمان‌های جهانی و مسوول در این زمینه، اطلاعات و آمار صحیح انتشار یابد. به علت نبود سیستم اطلاعات واحد در زمینه‌های مختلف معضل مین در ایران از قبیل آمار مصدومین، کشته‌ها، وسعت مناطق آلوده و تعداد تخمینی مین‌ها که تحت نظارت امنیتی شدید در کشور است؛ تلاش مجموعه کمپین دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی بر آن است که آمار مستدل از این موارد، به آگاهی افکار عمومی برسد.
مقایسه آماری و قیاس نوع کارکرد در پاکسازی بین‌المللی و پاکسازی فعلی در ایران
در پاکسازی جهانی، قوانین مدونی تحت نظارت 16 سازمان پاکسازی کننده و ناظر تدوین شده است که به اختصار آیمس (IMAS) نامیده می‌شود، که شامل بخش‌های زیادی از ابتدای کار پاکسازی تا انتهای آن را در بر می‌گیرد و تمام کشورهای آلوده به مین از این استانداردهای قراردادی استفاده می‌کنند.
در ایران به لحاظ اینکه پاکسازی میادین مین به طور میلیتاری و میلیشیایی (نظامی و پارتیزانی) عمل می‌شود هیچ‌گونه استفاده‌ای از این قوانین مدون و نوشته شده، نمی‌شود و همین امر باعث عدم پاکسازی صحیح و اصولی می‌گردد و به تبع آن تعداد قربانیان مدنی و حتی شاغلین پاکسازی، بسیار بالاتر از دیگر کشورهای آلوده به مین در جهان است که تابع این قوانین عمل می‌کنند.
به طور مثال در استانداردهای پاکسازی آیمس (استاندارد 08.50) بخش آموزش، اطلاعات و راهکارهای زیادی را در جهت آموزش ساکنین مناطق آلوده به مین در نظر گرفته است. چند بخش از این قوانین به شرح ذیل است؛
1. ارزیابی نیازها؛ هدف از ارزیابی نیازها در آموزش خطرات مین، داشتن اطلاعات ضروری و در اختیار گذاشتن همگانی برای آموزش خطرات مین است. در این قانون خطرات محلی مین و مواد منفجره به جای مانده از جنگ یا گلوله‌های عمل نکرده (UXO) تحت ارزیابی آموزش‌دهندگان یا مربیان آموزشی باید قرار گیرد. اطلاعات اولیه شامل اطلاعاتی است که به طور مستقیم از سطح منطقه جمع‌آوری می‌شود. و این امر می‌بایست مبنا و اساسی برای اخذ تصمیمات، درباره اولویت نیازها و پاسخ بهینه برای هدف نهایی و فعالیت‌های میدانی، نظارتی آینده را ایجاد کند. به طور مثال یک فرد ساکن مناطق مین‌زده، هر روزه در آن منطقه در رفت‌وآمد است و او بهتر از هر کسی به چگونگی آرایش میادین مین و حتی مختصات جغرافیایی آن وارد است و در نتیجه از پتانسیل این افراد به خوبی می‌توان استفاده نمود. در بخش دیگر این قانون مسوولیت‌های نهاد ملی عملیات مین‌زدایی (NMAA) به خوبی شرح داده شده است.
در تبصره‌های این قانون مسوول بودن نهاد ملی مین در قبال شهروندان را شرح می‌دهد؛ 1. نهاد ملی مین باید تضمین نماید که نیازهای آموزش خطر مین با تسهیل و هماهنگی و نظارت در جمع‌آوری اطلاعات مطابق با استانداردهای بین‌المللی صورت گیرد.
2. باید یک مرکز اطلاعاتی راه‌اندازی شود. این بانک اطلاعاتی باید در برگیرنده‌ی اطلاعات کامل و جامع از وضعیت منطقه، اطلاعات بخش‌های دیگری مانند بهداشت و رفاه را در برگیرد تا برای مربیان آموزشی کار آموزش آسان‌تر گردد. هم‌اکنون به علت وجود دلایل بسیاری از قبیل امنیتی بودن آمار مصدومین و مجروحین، هیچ‌کدام از آموزش‌دهندگان در این سطح قرار ندارند و آموزش خطر مین به صورت رندوم (تصادفی) صورت می‌گیرد که این امر نه کافی و نه لازم است.
3. سازمان‌هایی که آموزش خطر مین (MRE) را بر عهده دارند می‌بایست تمام شرایط فوق را برابر با استانداردهای آیمس و استانداردهای بومی (در ایران هیچ استاندارد بومی وجود ندارد) را مطابقت داده و سنجیده و کم و کاستی‌های آن را جهت آموزش اصولی و پایین آوردن تلفات، به واسطه‌ی آموزش صحیح در یک سازمان اطلاعاتی، گردآوری و نسبت به تصحیح و به روزآوری آن اقدام نمایند.
حصارکشی
حصارکشی و علامت‌گذاری مناطق آلوده به مین، یکی از مهم‌ترین بخش‌های پاکسازی مین در دنیا است که توسط علایم قراردادی و علایم به زبان ساکنین بومی آن منطقه باید تهیه و نصب شود و رصد و بازرسی مداوم از این علامت‌ها جهت حفاظت از آن صورت گیرد. در کشور بوسنی و هرزگوین که سال‌ها درگیر مساله مین است، انجام این امر باعث شده که تلفات انسانی به حداقل ممکن برسد. علامت‌گذاری و حصارکشی در مناطق آلوده در بوسنی، کاملا به صورت مکانیزه با نصب دوربین‌های ناظر و تکنولوژی پیشرفته صورت می‌گیرد. در ایران هیچ‌گونه علایمی برای میادین مین وجود ندارد و اگر در زمان احداث این میادین علامتی نیز وجود داشته، به علت فقر و دلایل دیگر، مردم بومی اقدام به فروش سیم‌های خاردار، دستک‌های آهنی و تابلوهای هشدار می‌کنند. عده‌ی زیادی از این افراد برای کسب سود بیشتر، قربانی مین‌ها شده‌اند.
پاکسازی
پاکسازی میادین مین باز هم باید بر پایه‌ی استانداردهای تعریف‌شده‌ی بین‌المللی صورت گیرد. در این باره لازم است بگوییم که هر نقطه، از لحاظ جغرافیایی و ژئوپولتیک نسبت به نقاط دیگر متفاوت است و همین مساله، گوناگونی روش‌ها و استفاده از استانداردهای بومی متعلق به آن منطقه را می‌طلبد.
به عنوان نمونه در منطقه کردستان به علت شرایط محیطی و جغرافیای منطقه، کار پاکسازی با مناطق جنوبی کشور بسیار متفاوت است. وجود تپه و ماهورها و پوشش گیاهی منطقه، کار پاکسازی را سخت‌تر کرده و تابع شرایط و قوانین موجود در منطقه است. ولی در همه‌ی نقاط آلوده‌ی کشور از یک روش منسوخ شده‌ی پاکسازی استفاده می‌شود که همین امر موجب عدم دقت و افزایش تلفات در بین شاغلین پاکسازی شده و به تبع آن، شهروندان و مردم مدنی ساکن در این مناطق، به دلیل کامل نبودن پروسه‌ی پاکسازی، قربانی انفجارهای پی‌درپی شده‌اند.
در صورت ادامه‌ی این روش منسوخ شده، میزان تلفات و خطرات ناشی از به روز نبودن این روش، روزبه‌روز بیشتر شده و مردم با خیال اینکه منطقه پاکسازی شده، در آن تردد کرده و قربانی می‌شوند.
جشن اتمام پاکسازی میادین مین در کرمانشاه و قربانیان بعد از آن
در استان کرمانشاه، در بهمن‌ماه 1391، از سوی وزارت دفاع کشور جشن اتمام پاکسازی مناطق آلوده به مین در این استان، برگزار و سند تحویل این اراضی به استانداری تحویل داده شد. (لینک سند شماره یک: http://kampain.info/data/upimages/sanad-paksazie-min1.jpg)
پس از آن در این استان 83 نفر به دلیل رفتن روی مین در همین اراضی اعلام شده، کشته و مجروح شدند که آخرین مورد آن مربوط به روستای «دستک علیا» از توابع شهرستان «سرپل ذهاب» است که در پی آن 4 نفر، یعنی سه کشته و یک مجروح به دلیل انفجار خمپاره‌ی عمل نکرده مصدوم و جان باختند.
«نعمت‌الله نازپرورده» معاون سیاسی اجتماعی فرماندار قصر شیرین (این معاونت مسوول کمیسیون ماده 2 استانداری مبنی بر رسیدگی به پرونده مجروحین و کشته‌شدگان مین است) در گفتگویی با خبرگزاری جمهوری اسلامی (لینک خبرگزاری ایرنا مورخ 28 دی‌ماه 1393: http://irna.ir/fa/News/81468941/)
اعلام کرده از ابتدای سال تا پایان دی‌ماه 1393، 15 نفر در اثر انفجار مین و مهمات به جای مانده از جنگ 8 ساله ایران و عراق، در این استان مصدوم و کشته شده‌اند. علاوه بر این طی اظهارات این مقام مسوول، تلف شدن چندین راس دام و انهدام ماشین‌آلات کشاورزی در قصر شیرین از شهرهای استان کرمانشاه که جشن پاکسازی برگزار شده بود را اعلام کرده است. این مقام مسوول برای اینکه جشن پاکسازی را زیر سوال نبرده باشد در همان جا گفته است: «پاکسازی سطحی اراضی آلوده به مین این شهرستان تا عمق 30 سانتی متری انجام شد و هم‌اینک مرکز مین‌زدایی وابسته به وزارت دفاع، عملیات پاکسازی عمقی اراضی آلوده به مین را تا عمق 80 سانتی‌متری در دست اقدام دارد.»
گزارشگر کمپین دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی از کرمانشاه گزارش داده که هر هفته تعداد مین کشف شده در این مناطق به صورت کاملا امنیتی، منهدم شده و خبر آن حتی از مردم بومی منطقه پنهان می‌شود. گفته شده دلیل این رفتار، زیر سوال نرفتن مراسم جشن پاکسازی منطقه و اصرار بر اتمام پاکسازی آن است.
کمیته دفاع از قربانیان مین زیرمجموعه‌ی کمپین دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی
چهارشنبه ۲۲ بهمن‌ماه ۱۳۹۳ – ۱۱ فوریه ۲۰۱۵
