۲۷ تیر درحالی‌که نشست یونسکو آخرین ساعات چهلمین اجلاس تعلیق شده خود در استانبول را پشت سر می‌گذاشت بیابان لوت ایران با موافقت بیشتر کشورهایی که در وصف لوت در یونسکو سخن گفتند به ثبت جهانی رسید و بدین‌ترتیب طی ۲ روز قنات‌های ایران و بیابان لوت در فهرست میراث تاریخی و طبیعی جهان قرار گرفتند.
نماینده اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت در این نشست با دفاع از پرونده لوت برای ثبت جهانی از تلاش‌های ایران برای حفاظت از این بیابان منحصربه‌فرد جهان خبر داد و گفت که پلان مدیریتی لوت در ۳۲صفحه از سوی ایران به اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت تقدیم شده است.
او با اشاره به‌وجود ۲۸روستا در داخل بیابان لوت و ۱۵روستای خارج از این بیابان به ویژگی‌های منحصر به فرد طبیعی کویر لوت ایران اشاره کرد و افزود: این نخستین پرونده میراث طبیعی ایران است که برای ثبت در فهرست میراث جهانی به یونسکو ارسال شده است.
پس از سخنان نماینده اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، نماینده ۱۶کشور در چهلمین نشست یونسکو در استانبول به بحث در مورد بیابان لوت و ارائه پیشنهادات خود پرداختند و بیشتر آنها موافقت خود را با ثبت جهانی بیابان لوت اعلام کردند. نمایندگان فیلیپین، پرتغال، اندونزی، قزاقستان، ترکیه، تونس، کویت، جامائیکا، کره‌جنوبی، تانزانیا، آذربایجان، لهستان، زیمبابوه، ویتنام، بورکینافاسو و کرواسی به اظهارنظر درخصوص بیابان لوت پرداختند و حمایت خود را از ثبت جهانی این اثر طبیعی منحصربه‌فرد ایران اعلام کردند.
پس از ثبت جهانی بیابان لوت به‌عنوان نخستین اثر طبیعی جهانی شده ایران در یونسکو، دکتر احمد جلالی سفیر ایران در یونسکو با بیان اشعاری از عمر خیام در وصف بیابان لوت از کشورهای عضو شورای ثبت جهانی یونسکو به‌منظور حمایت از ثبت جهانی بیابان لوت تشکر کرد.
او گفت: ثبت جهانی بیابان لوت از سوی یونسکو پیامی بود به ۵هزار سال تمدن در لوت و از این بابت متشکریم.
لوت؛ افسانه قنات‌ها و بهشت مردم‌شناس‌ها
بیابان لوت، در منظر مردم‌شناسی، سرزمین افسانه‌های محلی و پوشش‌های بومی است؛ سرزمین بیابان‌های وسیع و ریگزارهایی در ده‌ها کیلومترمربع که دمای برخی نقاط آن در فصل تابستان تا ۷۵درجه سانتی‌گراد بالای صفر می‌رسد. در حاشیه کویر لوت در سرزمین‌هایی که یکسوی آن به کلوت‌های زیبای شهداد در کرمان می‌رسد و سوی دیگرش به سیستان و بلوچستان و یکسوی آن به خراسان، سرزمینی مملو از آداب و رسوم محلی است.
در نقاطی از خراسان‌جنوبی در روستای زیبای ده‌سلم که نخل‌های آن در کنار قناتی پرآب سیراب مانده‌اند و واحه‌ای در بیابان را شکل داده‌اند یا کمی دورتر در کویر زیرکوه، عشایر همت آباد از طایفه بهلولی، شترهای وحشی را در بیابان جهاز می‌بندند تا مسافران کویر را بر مرکب بنشانند و آنها را تکریم کنند.
به گزارش همشهری؛ خراسان‌جنوبی را به موسیقی مقامی و شعرهای بومی و محلی نیز می‌شناسند. ساربان‌ها در کویرها نوای کوچ می‌نوازند و عاشقانه‌ها را با صدای نی عجین می‌کنند و آسمان لاجوردی ابرهای سپید حریرگون را به رقص می‌آورند. شمال لوت سرزمین ناشناخته‌ای است که هوبره‌ها و شکارچیان آسمان را در خود جای داده است. اینجا ردپای گربه شنی یکی از گونه‌های نادر حیات وحش نیز گهگاه بر ریگ‌های شنی طبیعت کویری ثبت شده و آنطور که مردم محلی می‌گویند سرزمین‌شان بسیاری از این گربه‌سان نادر را در خود جای داده است.
شمال کویر لوت اما سرزمین افسانه‌ها، باورهای محلی و اسطوره‌ها است. سرزمین‌های جنوبی در شرق ایران با کویرهای تشنه وسیع، سرزمین قنات‌ها و باورهای پیرامون آن است. سلیم سلیمی موید پژوهشگر و مردم‌شناس که مدت‌ها در خراسان‌جنوبی به تحقیق و پژوهش پرداخته است تنها در موضوع باورهای محلی از قنات‌های این منطقه از کشور به همشهری می‌گوید: در شمال لوت روستایی به نام ده‌سلم است که تنها راه ارتباطی به جنوب کویر لوت و روستای ده سیف است.
مردم محلی می‌گویند سلم و سیف دو برادر بودند از عشایر که همواره همراه با خانواده در حال ییلاق و قشلاق بودند و سرانجام تصمیم گرفتند در دو سوی کویر لوت در شمال و جنوب خانه‌ای بنا کنند و بدین‌ترتیب ۲روستا در جنوب و شمال کویر لوت بنا شد که یکی ده‌سلم در شمال لوت و در خراسان‌جنوبی کنونی و دیگری ده سیف در جنوب دشت لوت در سیستان‌وبلوچستان بنا شد. برخی نیز سلم را همان سلم بن زیاد از سرداران معروف مسلم خراسانی خوانده‌اند و در باوری دیگر مردم محلی سلم را از برادران ایرج پسر فریدون می‌دانند.
این مردم‌شناس و پژوهشگر که پژوهش او درخصوص قنات‌های خراسان‌جنوبی از سوی یونسکو برگزیده شد، می‌گوید: در تمام منطقه دشت لوت این باور عمومی وجود دارد که حفاران قنات، فرشتگان خدا روی زمین هستند تا سرسبزی را به سرزمین‌های خشک بیاورند. حتی قناتی نیز به نام کهن مادی در خراسان‌جنوبی وجود دارد که برخی می‌گویند از واژه «کهکین» آمده است. «که» به‌معنای چاه است و «کین» به‌معنای فردی که چاه را کنده است.
در افسانه قنات می‌گویند آنکه قنات را ایجاد کرد، فردی است به نام طاهر آب‌شناس که راه آب را به آن دیگری که در داخل کانال در حال حفر قنات است، نشان می‌دهد. طاهر به‌معنای پاک و مطهر است. در جامعه محلی، باوری وجود دارد که براساس آن مردم ادعا می‌کنند نیاکانشان طاهر آب‌شناس را دیده‌اند که هر وقت مردم محلی از بی‌آبی در سختی بودند در میان آنها ظاهر می‌شده و به آنها کمک می‌کرد. حتی در شمال کویر لوت یعنی در منطقه نهبندان برخی مردم می‌گویند طاهر آب‌شناس از ما بهتران بوده که مردم را راهنمایی کرده تا چاه‌های آب را حفر کنند. حتی قناتی نیز به نام قنات طاهری در این منطقه وجود دارد.
براساس آنچه در کتاب قنات و کاریز نیز منتشر شده است مردم‌شناس‌ها احتمال می‌دهند که ریشه طاهر آب‌شناس طبق روایت گردیزی به عبدالله بن طاهر، حکمران خراسان بازمی‌گردد که از علمای خراسان‌جنوبی خواسته بود کتابی برای تنظیم قوانین مربوط به قنات تهیه کنند. عبدالله بن طاهر همچنین بانی و مؤسس خراسان بود که مالیات پادشاهان اعراب را قطع کرد و به کشاورزان منطقه داد تا قنات‌هایشان را سامان بدهند. در افسانه قنات در خراسان جنوبی و در شمال کویر لوت، قنات‌ها به دو نوع نر و ماده تقسیم می‌شوند؛ قنات نر که دارای آب سنگین، خروشان و عصبانی و گل‌آلود است و اگر از آب آن نوشیده شود، دل‌درد می‌آورد. قنات نر مستقیم از آب رودخانه سرازیر می‌شود. درحالی‌که قنات ماده دارای آبی نرم‌تر است، نوشیدن آن دل‌درد نمی‌آورد و در آن جلبک می‌روید.
شگفتانگیزترین بیابان جهان
در شمال کویر لوت در روستاهای خراسان‌شمالی هنوز مردها را با نام مادرشان می‌شناسند. مثلا می‌گویند ماشاالله ننه رقیه، به‌ویژه در حاشیه لوت براساس آنچه مردم‌شناس‌ها می‌گویند، بسیاری از کارها را زنان انجام می‌دهند و این نشان می‌دهد که نظام زن‌سالاری در این مناطق وجود دارد. در همین منطقه می‌گویند که قنات مظهر فرشته‌هاست. در نقاطی دیگر آن را منسوب به حضرت علی می‌کنند و باور محلی وجود دارد که ایشان به قنات‌ها سرکشی می‌کنند. در بسیاری از روستاهای خراسان‌جنوبی زنان برای بخت‌گشایی به کنار قنات نر می‌روند و از آب آن بر سر خود می‌ریزند.
سرزمین‌های جنوبی در شرق ایران و در شمال لوت جدای از آنکه بهشت مردم‌شناس‌ها نام گرفته است به بهشت منجمان نیز شهرت دارد. تاریک‌ترین آسمان تمام کشور در منطقه سه قلعه است و رصد‌ماه و مشتری و جبار و صورت‌های فلکی را بدون وجود کمترین آلودگی نوری ممکن کرده است.
در بیان شگفتی‌های دیگر لوت نیز می‌توان نوشت که دشت لوت از شگفتانگیزترین عوارض بیابانی دنیا است. این بیابان ایرانی، بزرگترین شهر کلوخی خیالی جهان را با نام‌های شهر خیالی یا شهر لوت در خود جای داده است. مرتفع‌ترین هرم‌های ماسه‌ای جهان نیز در کویر لوت قرار دارند. پیش از معرفی لوت مرتفع‌ترین هرم‌های شناخته شده دنیا با ۳۰۰ متر ارتفاع در لیبی قرار داشت و اکنون مشخص شده است که ارتفاع برخی هرم‌ها در کویر لوت به ۴۸۰ متر نیز می‌رسد. ۴۰ مخروط آتشفشان کواترنر در سطح دشت لوت نیز شناسایی شده‌اند.
از دیگر ویژگی‌های لوت، پهنه‌های وسیع ماسه و ریگ با طیف رنگی قهوه‌ای روشن تا خاکستری و سیاه نظیر «گدار باروت» است که چون خاک آن سیاه و شبیه باروت است به این نام خوانده می‌شود. دشت‌هایی از گدازه‌های بازالتی چاله‌چاله نظیر «گندم بریان» که گرم‌ترین نقطه جهان نامگذای شده را باید به این ویژگی‌ها افزود. علاوه براین، پهنه‌های شنی مواج، نیز بزرگترین نبکاهای جهان که تپه‌های شنی پوشیده از گیاه نبکا است و از شگفتی‌های همزیستی خاک و آب و گیاه محسوب می‌شود با نام گلدان بیابان در این کویر ایرانی قرار دارند.
